Eu, como supoño que moitos outros nenos urbanos, fiquei orfo das tradicións que quedaron polo camiño, e quero recuperalas para min e os nenos do futuro. Así que estiven a facer investigación.
O concepto de Samaín pode ser artificioso, pero o nome ten forza social detrás. É unha oportunidade de revestilo de ritos. Pero decateime de que estaba a enfocar mal o asunto nos meus esforzos. Se ainda non hai ritos e tradicións abondo de Samaín propio, hemos ter que roubar de volta: integrar e modernizar as de Santos e Defuntos, que tamén son igualmente as de sempre cun traxe eclesiástico. Xa que logo, mais que de medo en si, a noite de Samaín tería que ser una noite de ánimas, de mortos e espíritos. De feito en Asturies, coa que compartimos moito, chámanlle Nueche d’Ánimes á festividade.
Na cosmovisión tradicional galega, os mortos seguen entre nós en simbiose unha vez morren e pódennos axudar se lles pedimos favores; do mesmo xeito eles precisan da nós para estaren en paz. Mais, claro, hainos bos e hainos malos, como as persoas. Para os bos deixamos os pratos sen limpar tras da cea, por se teñen fame. Acendemos candeas na súa honra. Antes deixábase a lareira para se quentaren durante a noite, hoxe podemos deixar unha luz acesa na cociña.
Facíamos esmolas para as misas por eles; hoxe pódese esmolar para a caridade no seu nome. O Samaín pode recoller toda esa idea de doacións e poxas e convertirse no día por excelencia de dar diñeiro, no nome dos devanceiros. Nesa liña, os nenos poden seguir indo polas casas coa excusa de pediren «polos defuntiños que van alá»… mesmo se logo comen eles as larpeiradas! (é a súa versión da “caridade” 😉
Canto ás ánimas malas, os calacús nas xanelas e os disfraces son para asustarmos facéndonos pasar por elas, igual que pintando a cara de cinza, vestidos de esquelete, de pantasma, ou da Santa Compaña. Neste senso non vexo mal de todo acubillar tamén meigas ou diaños, pois representan tamén ese mundo sobrenatural do alén. Pero asasinos, lobishomes… non sei se se afastan de máis do concepto esencial. E ir de pirata ou bombeiro xa é facer desto un entroido, e non vai diso!
Xunto a eses calacús, esqueletes e procesións fantasmais, outras iconas tradicionais que podemos recuperar son as abellas ou avelaíñas, de cor branca ou negra segundo representen ánimas boas ou malas. E como cada ano teño que dar a matraca coa miña teima persoal do «atilano» como icono galego moderno, vivan os esqueletes con trompeta! 💀🎺
Non podemos esquecer a relación de todo isto cos magostos, pois están moi vencellados: as castañas son símbolo destas datas e do alén, serven como esmola, consúmense e ofrécense como comida, a lareira é un lume que atrae as ánimas e que non debemos apagar…
Todos estes ritos e símbolos servían de catarse social, integraban a morte na vida e facíana máis levadeira. E psicolóxicamente sábese que é pernicioso gardar o do, cargar individualmente co proceso. Non tes que crer realmente noutra vida para te beneficiar: o efecto bálsamo é subconsciente. Contribúe a asumir o inevitábel como natural e aceptalo.
Xa vedes: cada cultura ten un xeito de levar a morte e o noso era social, con características propias e tiña efectos positivos. Por que renunciar a el? Este artigo recolle moitísimo sobre o noso pasado; que aínda é presente e, coa túa axuda, será futuro. E nesta entrevista dise algo moi revelador: ver Freddie Krugger e disfrazarse de zombi tamén son xeitos de falar sobre a morte. É só que son os relatos de culturas alleas. E, sen competencia, son os que quedan entre nós.
Eu pola miña parte quero continuar a liña, renovando o que cumpra e engadindo o que acaia, en vez de suplantar mais outra parte da miña identidade roubada con material importado por multinacionais a pensaren só nos seus petos. Pode que non se faga a mantenta, pero a substitución dos nosos valores, culturas e ritos non é tampouco natural ou inocente: é froito de dinámicas socioeconómicas e forzas a se moveren por riba de nós. Non é unha escolla libre. Facerlle fronte é unha responsabilidade de todos.
Ideas, comentarios e notas son benvidos. Obrigado por lerdes.
Publicado orixinalmente en Twitter.
Podes interaxir con esta entrada de moitas formas: con pingbacks, con webmentions ou simplemente respondendo a través do Fediverso, por exemplo visitándela en Mastodon.